راهنمای جامع نکات ایمنی کار با فرز (مینی فرز و فرز ثابت) | اصول استاندارد و پیشگیری از خطرات

مقدمه: چرا ایمنی در کار با فرز حیاتی است؟

فرز (Angle Grinder یا Grinder) و مینی فرز ابزارهای برشی و سایش بسیار قدرتمندی هستند که با استفاده از دیسک‌های چرخشی با سرعت بسیار بالا، عملیات برش فلز، سنگ و چوب و همچنین ساب‌زنی و پرداخت سطح را انجام می‌دهند. با توجه به سرعت بالای چرخش (که می‌تواند به هزاران دور در دقیقه برسد)، انرژی جنبشی دیسک بسیار زیاد است و در صورت کوچک‌ترین خطای انسانی یا نقص فنی، خطرات جدی و غیرقابل جبرانی مانند بریدگی شدید، قطع عضو، آسیب چشمی و آتش‌سوزی ایجاد می‌شود.

رعایت دقیق آیین‌نامه ایمنی کار با سنگ فرز تنها راه تضمین سلامت اپراتور و اطرافیان است. این راهنما شامل سه بخش اصلی است: ایمنی دستگاه، ایمنی فردی کاربر و خطرات احتمالی.

بخش اول: ایمنی دستگاه و محیط کار

ایمنی دستگاه فرز و محیط اطراف آن اولین گام برای شروع یک کار ایمن است.

۱.۱. بازرسی فنی دستگاه فرز

قبل از اتصال دستگاه به برق یا شارژر، بازرسی دقیق موارد زیر ضروری است:

• محافظ دیسک (Guard): از کار کردن با دستگاه‌های فاقد محافظ دیسک برش یا با محافظ آسیب‌دیده، اکیداً خودداری نمایید. محافظ دیسک مهم‌ترین جزء در محافظت کاربر در برابر پرتاب شدن قطعات شکسته دیسک است.

• دیسک برش و ساب:

  • عدم وجود نقص: از سلامت کامل سنگ یا دیسک برش اطمینان حاصل کنید. دیسک نباید ترک داشته باشد یا لب‌پر شده باشد.

  • تناسب قطر محور: سوراخ وسط دیسک باید کاملاً متناسب با قطر محور (شفت) دستگاه فرز باشد. از نصب سنگ‌هایی که به سختی یا با فشار روی دستگاه قرار می‌گیرند، پرهیز کنید.

  • آزمایش پس از نصب: پس از نصب دیسک، دستگاه را به مدت حدود یک دقیقه در حالت بی باری (بدون تماس با قطعه کار) روشن کنید و آن را تست نمایید تا از نصب صحیح و عدم وجود لنگی یا نقص در دیسک مطمئن شوید.

• انتخاب دیسک مناسب برای کار: هرگز از سنگ ساب برای برش و برعکس استفاده نکنید. سنگ ساب و برش دارای ساختار و مقاومت متفاوتی در برابر نیروهای وارده هستند.

• اطمینان از سرعت مجاز: توجه کنید که سرعت دورانی حک شده روی دیسک (RPM) باید بیشتر از حداکثر سرعت ماشین فرز باشد.

۱.۲. ایمنی منبع تغذیه و محیط

• اتصال برق: در مدل‌های برقی، از محکم بودن سیم برق و عدم وجود پارگی یا آسیب در کابل اطمینان حاصل کنید. برای فرزهای بادی، از محکم بودن اتصالات بست‌ها و شلنگ‌ها اطمینان حاصل نمایید.

• کلید روشن/خاموش: قبل از اتصال دستگاه به برق، از خاموش بودن کلید دستگاه مطمئن شوید تا از روشن شدن ناگهانی دستگاه جلوگیری شود.

• کنترل کامل توقف: پس از اتمام کار و خاموش کردن دستگاه، هرگز آن را قبل از توقف کامل دیسک زمین نگذارید یا از برق نکشید. اگر دستگاه را در حالت چرخش از برق بکشید، ممکن است هنگام اتصال مجدد به صورت ناگهانی روشن شود.

• تمیزی محیط: محل کار باید عاری از مواد قابل اشتعال، مایعات و گرد و غبار باشد تا از خطر آتش‌سوزی ناشی از جرقه‌های فرز جلوگیری شود.

بخش دوم: ایمنی فردی کاربر و نحوه صحیح کار

حتی با بهترین دستگاه، خطای اپراتور می‌تواند منجر به حادثه شود. رعایت تجهیزات و تکنیک‌های کار، تضمین‌کننده ایمنی فردی است.

۲.۱. تجهیزات حفاظت فردی (PPE) ضروری

• حفاظت چشم و صورت:

  • عینک ایمنی: ضروری‌ترین وسیله برای جلوگیری از صدمات چشم ناشی از جرقه‌ها و ذرات پرتابی.

  • ماسک یا شیلد محافظ صورت: اکیداً توصیه می‌شود برای پوشاندن تمامی صورت، به‌خصوص هنگام برش‌های سنگین، علاوه بر عینک، از ماسک یا شیلد کامل صورت استفاده شود.

• حفاظت دست:

  • دستکش ایمنی ضد برش: برای جلوگیری از آسیب به دست و انگشتان در اثر تماس یا بریدگی در هنگام کنترل دستگاه، استفاده از دستکش‌های مقاوم و متناسب با نوع کار حیاتی است.

• حفاظت بدن:

  • لباس کار مناسب: لباس کار باید کاملاً اندازه و ترجیحاً از جنسی باشد که در مجاورت حرارت و جرقه‌های فرز مشتعل نشود. از پوشیدن لباس‌های گشاد که ممکن است به دیسک گیر کند، خودداری کنید.

  • کفش ایمنی: کفش‌های با سرپنجه فولادی و دارای خاصیت عایق الکتریکی برای محافظت از پا در برابر سقوط قطعه کار و شوک الکتریکی.

  • حفاظت شنوایی: صدای بلند و فشار صوتی تولید شده توسط فرز می‌تواند به گوش و شنوایی آسیب برساند، بنابراین استفاده از گوشی‌های ایمنی یا ایرپلاگ توصیه می‌شود.

۲.۲. تکنیک‌های صحیح استفاده از فرز

• تمرکز مطلق: کار با فرز یک عملیات بسیار حساس است. در هنگام کار، به هیچ عنوان با دیگران صحبت نکنید و تمام حواس خود را معطوف کار کنید.

• نگه‌داشتن صحیح: دستگاه فرز را باید با دو دست (دسته اصلی و دسته جانبی) محکم بگیرید. سنگ را به قطعه کار نزدیک کنید، نه قطعه کار را به سنگ؛ در غیر این صورت ممکن است قطعه کار از دست شما در برود و باعث شکسته شدن سنگ یا آسیب به خودتان شود.

• فشار مناسب: در هنگام برش یا ساب، فشار مناسب و یکنواخت به دستگاه وارد کنید. وارد کردن فشار بیش از حد نه تنها سرعت کار را زیاد نمی‌کند، بلکه باعث گرم شدن بیش از حد دستگاه، شکستن دیسک و ایجاد شوک (Kickback) می‌شود.

• جلوگیری از گیر کردن دیسک: به هیچ عنوان دیسک برش را بین شکاف‌های در حال برش قطعه کار گیر ندهید. گیر کردن دیسک یکی از شایع‌ترین دلایل شکستن دیسک و پرتاب دستگاه به سمت کاربر است.

• جهت برش: جهت چرخش دیسک و جهت برش بسیار مهم است. همیشه سعی کنید دستگاه را طوری هدایت کنید که در صورت بروز شوک یا واکنش ناگهانی (Kickback)، دستگاه از بدن شما دور شود، نه به سمت شما.

۲.۳. تعویض دیسک و نگهداری

• قطع منبع تغذیه: قبل از هرگونه تعویض دیسک، دستگاه را از برق کشیده یا در مدل‌های بادی، باد مانده در آن را تخلیه کنید.

• بازرسی دوره‌ای: دستگاه فرز خود را پس از هر ۲۰ ساعت کار به صورت اجمالی و به صورت هفتگی به طور مفصل‌تر بازرسی و تست کنید تا از سلامت قطعات داخلی و مکانیکی مطمئن شوید.

بخش سوم: خطرات رایج و کنترل ریسک

خطرات کار با دستگاه فرز به سرعت چرخش و پرتاب ذرات داغ و تیز برمی‌گردد.

۳.۱. خطرات فیزیکی مستقیم

۳.۲. خطرات غیرمستقیم و جانبی

• آتش‌سوزی: جرقه‌ها و حرارت تولید شده می‌توانند باعث آتش گرفتن لباس کار، روغن‌ها و مواد قابل اشتعال اطراف شوند. جلوگیری از انباشت مواد قابل اشتعال در محیط کار الزامی است.

• آسیب به شنوایی: صداهای بلند دستگاه، به ویژه در فضاهای بسته، به مرور زمان باعث کم شنوایی دائم می‌شود. استفاده از تجهیزات حفاظت شنوایی (گوشی‌های ایمنی) ضروری است.

• آسیب به پا: در صورت افتادن قطعه کار یا فرز از دست، آسیب جدی به پا (در صورت عدم استفاده از کفش ایمنی مناسب) وارد می‌شود.

• شوک الکتریکی: در دستگاه‌های برقی، ناشی از پارگی سیم، اتصالات معیوب یا کار در محیط مرطوب.

۳.۴. ایمنی کار با ماشین فرز ثابت

برای سنگ فرزهای ثابت (مانند سنگ رومیزی) که عمدتاً برای تیز کردن یا ساب‌زنی استفاده می‌شوند، نکات زیر علاوه بر موارد فوق ضروری است:

• استفاده از تکیه‌گاه: همیشه برای انجام کار، از نگهدارنده‌های مطمئن و ثابت (Tool Rest) استفاده نمایید.

• تنظیم فاصله: فاصله بین تکیه‌گاه کار و سنگ نباید بیشتر از ۵ میلی‌متر باشد تا از گیر کردن قطعه کار در این فضا جلوگیری شود.

IMC Market با تعهد به ایمنی کاربران، انواع فرزها و مینی فرزهای استاندارد را همراه با کامل‌ترین مجموعه تجهیزات حفاظت فردی (PPE) مورد تأیید وزارت کار عرضه می‌نماید.